جغرافیای طبیعی 

آذربایجان شرقی به‌طور کلی دارای آب‌وهوای سرد و خشک است اما به علت تنوع توپوگرافیکی از اقلیم‌های متفاوتی برخوردار است. این استان همواره تحت تأثیر باد‌های سرد شمالی و سیبری و بادهای مرطوب دریای سیاه و مدیترانه و اقیانوس اطلس قرارگرفته است و بادهای محلی نیز از سوی کوهستان‌های بلند و دریاچه‌های ارومیه و خزر به‌سوی دشت‌ها و جلگه‌ها می‌وزند. آذربایجان شرقی در رده مناطق نیمه‌خشک قرار می‌گیرد و میانگین بارندگی سالیانه آن بین 250 تا300 میلی‌متر است.

در سطح استان، پوشش‌های گیاهی جلگه‌ای، دره‌ای، کوهستانی و جنگلی به چشم می‌خورند. دامنه ارتفاعات آذربایجان شرقی دارای پوشش گیاهی غنی است و مساحت جنگل‌های استان 188 هزار هکتار برآورد می‌شود. از این میزان، 164 هزار هکتار، با نام جنگل‌های ارسباران در شهرستان‌های اهر، کلیبر، ورزقان و جلفا قرار گرفته‌اند و بقیه به طور عمده در شهرستان‌های میانه، اسکو و عجب‌شیر پراکنده هستند. افزون بر این، بیشه‌زارهای متعددی نیز در نقاط مختلف استان از جمله پیرامون دریاچه ارومیه، قوری گول و برخی از تالاب‌ها وجود دارد.

وضعیت عمومی حیات‌وحش و گونه‌های شاخص استان نشان‌دهنده وجود بیش از 257 گونه جانوری شامل 39 گونه پستاندار، 154 گونه پرنده، 43 گونه خزنده، 4 گونه دوزیست و 17 گونه ماهی است. 

جغرافیایی انسانی

بر پایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، جمعیت استان آذربایجان شرقی بالغ‌بر 3 میلیون و 909 هزار نفر بوده است که  4.89 درصد از جمعیت کل ایران را شامل می‌شود. از این تعداد، 50.88 درصد مرد و 49.12 درصد زن هستند که در قالب یک میلیون و 223 هزار خانوار جای می‌گیرند. جمعیت استان در مقایسه با سال ۱۳۹۰ نزدیک به 4.89 درصد افزایش‌یافته است. در سرشماری سال ۱۳۹۵ تبریز با جمعیت یک میلیون و 773 هزار نفر، پرجمعیت‌ترین شهر آذربایجان شرقی است. همچنین، 72 درصد از جمعیت این استان در مناطق شهری و 28 درصد در مناطق روستایی ساکن هستند. از این گذشته، ایل افشار در مناطق شمال دریاچه ارومیه و ایل شاهسون در ییلاق‌های سبلان و سهند به سنت دیرینه کوچ روی ادامه می‌‌دهند.

 از نظر قومی، حدود 98 درصد جمعیت آذربایجان شرقی را آذری‌ها تشکیل می‌دهند و دو درصد باقی‌مانده عمدتاً شامل فارس‌ها و کردهاست. بیشتر مردم به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و زبان تاتی نیز در برخی مناطق روستایی رواج دارد. اکثریت مردم آذربایجان شرقی، پیرو مذهب شیعه هستند و شمار اندکی نیز در زمره پیروان مذهب علوی یا اهل حق قرار می‌گیرند؛ ضمن آن که گروهی از ارامنه نیز در شهرستان تبریز زندگی می‌کنند.

آذربایجان شرقی به علت ناکارآمدی اقتصاد کشاورزی و روستایی و نبود فرصت‌های مناسب شغلی از استان‌های مهاجر فرست کشور است. مقصد بیشتر مهاجران این استان، استان‌های تهران، البرز و قم است.

 وضعیت اقتصادی

استان آذربایجان شرقی به سبب استقرار صنایع بزرگ و کارخانه‌های مادر، از لحاظ تعداد کارگاه‌های صنعتی، چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب می‌شود و دارای 33 شهرک و 14 ناحیه صنعتی است. تراکتورسازی، ماشین‌سازی، فولاد، نیروی محرکه، قطعه‌سازی، قالب‌سازی، صنایع غذایی و صنایع چرم و کفش مهم‌ترین واحدهای صنعتی استان را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، صنایع‌دستی به‌ویژه قالی‌بافی نیز در این استان از رواج خوبی برخوردار است.  

معادن فعال استان به طور عمده شامل معادن شن و ماسه، سنگ‌های ساختمانی و تزیینی،‌ نمک، خاک نسوز، پوکه، کائولن، زغال‌سنگ، دیاتومیت و پولیت است.

آذربایجان شرقی، از نظر وسعت اراضی کشاورزی و باغات در رتبه پنجم کشور قرار دارد و در تولید برخی محصولات کشاورزی دارای مزیت نسبی است. این استان در تولید پیاز، زردآلو و یونجه دارای رتبه اول؛ در تولید سیب‌درختی، بادام و عسل دارای رتبه دوم؛ و در تولید تخم‌مرغ دارای رتبه سوم کشوری است. همچنین به سبب داشتن مراتع نسبتا غنی، یکی از مهم‌ترین مراکز دامداری کشور محسوب می‌شود. ضمن آن‌که وجود منابع آب نسبتاً خوب و دائمی در نقاط مختلف استان با شرایط اقلیمی متفاوت، امکان توسعه فعالیت شیلات را فراهم آورده است.

بر پایه آمارگیری سال 1393، سهم شاغلان در بخش کشاورزی، صنعت و خدمات به ترتیب 18.5، 41.5 و 40.1 و نرخ بیکاری در استان 8.1 است.